Danmarkimi Naalakkersuisut Illersornissaq pillugu isumaqatigiissuteqaqqammerput, tassani aalajangersarneqarlutik Sakkutooqarnerup sinaakkutissai 2018-miit 2023-mut.
Danmarkip Kunngeqarfiup illersornissaanut atatillugu NATO-mik pingaartitsinera isumaqatigiissummi takuneqarsinnaavoq. Aamma Issittumi Illersornissakkut ineriartorneq immikkut eqqaaneqarpoq, taannalu uani issuassavarput:
”Issittumi sakkutooqarneq naleqquttoq”
Kunngeqarfik Danmarki Issittumi qitiusumik inissisimavoq aamma issittup ilarujussuaniippoq.
Issittumi ineriartorneq – ilanngullugit immikkut Kalaallit Nunaat Savalimmiullu – tassunga atatillugu Danmarkimut immikkut pingaaruteqarput.
Sakkutuut ukiorpassuarni Issittumi suliuarnikuupput. Sakkutuut issittumiinnerat issittumilu suliaqartarnerat tunngaveqarpoq innuttaasunut attaveqarluarnermik aamma Kalaallit Nunaanni Savalimmiunilu oqartussaaffinnut attaveqarluarnermik. Illersornissamut ministereqarfiup Issittumi siunissami sulinissaanut pingaaruteqarpoq tamatuma suleqatigiinnerup nukittorsarnissaa ineriartortinnissaalu.
Ukiuni makkunani Issittumi annertuumik allanngortoqarpoq.
Silap allanngoriartornerata kinguneranik nunap ilarujussua tikinneqarsinnaaleriartorpoq ilaatigut tamatumap kinguneranik pisuusutinik uumaatsunik piaasinnaanissaq soqutigineqaleriartorpoq kiisalu niuernikkut ilisimatusarnikkullu ingerlatat amerliartorlutik. Aamma immikkoortumi tamaani illersornissakkut suliat amerliartorput.
Tamatuma kingunerisaanik, Nunanut Issittup politikkikkut, oqaluttuarisaanikkut inuiaqatigiilerinikkullu inissisimanera ukiuni aggersuni suli soqutiginarsiartortussaavoq. Naallu silap allanngoriartornerata kinguneranik nunap immikkoortuani tamaani ingerlatat amerliartornerat pissutigalugu najuunnissaq nakkutilliinissarlu pisariaqarneruleraluartut peqataanik pingaaruteqarpoq Issittup illersornissakkut pissanganartorsiorfiulinngissaata aalajangiusimanissaa.
Kalaallit Nunaata Savalimmiullu suleqatigiinnerisigut Issittumi suliniutit imatut nukittorsarneqarsinnaapput:
– 2016-mi Issittoq pillugu isumaqatigiissummi atsioqatigiiffiusut nakkutiginninnissaq, sakkutooqarnissaq, nakkutilliinissaq aamma attaveqaqatigiinneq kiisalu annaassiniartarnissat Issittumi ingerlaannassapput. Suliniutit nutaat aallartinissaat pisariaqalissagaluarpat isumaqatigiissummi sinaakkutit iluanni pingaarnersiunerit allanngortinneqarsinnaassapput. Ukiumut tamakkununnga Illersornissamut Qullersaqarfiup 120 mio. koruunit immikkoortippai, isumaqatigiissutip atuunnerani katillugit 720 mio. koruunit.
Isumaqatigiissuteqarfiup iluani aamma 235 mio. koruunit immikkoortinneqarput allanut suliniutinut ataani allassimasuni:
– Kalaallit Nunaanni amerikamiut sakkutooqarfikuini saliinissamut
– Kalaallit Nunaata imartaani mingutsitsisinnaanermut akiuunnermut atortorissaarutinik pisinissamut
– Kalaallit Nunaanni upalungaarsimanermut ilinniartitsinissamut, tassunga ilaatinneqarlutik Kalaallit Nunaannik nakkutilliisut aamma upalungaarsimasussanik pilersitsinissaq pingaarnerutillugit inuinnaat piginnaasaat.
– Kalaallit Nunaanni nammineq piumassutsiminnik sakkutuunngorusuttunik misiliinissamut
-Kalaallit sakkutuut angerlaqqinnissaannut tapiissutinut
– Sakkutooqarfinni meeqqat atuarfiani sungiusaatigalugu sulisussat inissaannik amerlanerusunik pilersitsinissamut
– Sikunik nakkutilliineq annertusarneqassappat sakkutuut suleqataarusupput 62 grader nordimit avannarpasinnerusumi sikunik nalunaarsuisarnissamut”.
Suleqatigiissitsisuni isumaqarpugut Sakkutut Kalaallit Nunaanni ineriartortitsinissaat isumalluarnartortaqartoq aamma eqqarsaatigaugit SAR-ip iluani suliassat, namminersortuunerup innarlitsaalinissaa – tassunga ilanngullugit aalisarnermik nakkutilliineq Namminersorlutik Oqartussat sinnerlugit, Kalaallit Nunaata imartaata mingutsaaliorneqarnissaa pillugu upalungaarsimanerup nukittorsarnissaa, kalaallit Danmarkimi sakkutuunngortarsinnaanerinut tunngatillugu periarfissanik nukittorsaanissaq tamannalu aqqutigalugu aamma ilinniartitsinermik ingerlataarluni.
Aamma immikkut malugisassaavoq inuinnaat pillugit upalungaarsimanermi pineqarmat Kalaallit Nunanani ingerlatat annertusarneqarnissaat. Iluaqutaassaaq sulianut taamaattunut ikiuuttoqarsinnaappat soorlu Nuugaatsiami tassaarsuaq pimmat kingornalu Nuugaatsiarmiut Illorsuarmiullu nussorneqarlutik. Suleqatigiissitsisuni suliat taamaattut ataqqivagut.
Isumaqarpugut danskit sakkutooqarfiata kalaallit nunaannilu oqartussat suleqatigiinnerat pitsaanerulersimasoq Arktisk Kommandop Nuummut nuunneqarnerata kingorna.
Isumaqarpugut pisariaqanngitsoq immikkoortumi pineqartumi Kalaallit Nunaata suliaqarnerulernissaa kisianni soorunami immikkoortumi sakkutooqarnikkut sillimaniarnikkullu ineriartorneq pillugu ataavartumik ilisimatinneqartarnissaq ingerlaavassaaq.
Tigussaasumik iliuusissat:
Soqutigilluinnarparput Kalaallit Nunaanni naammattunik sulisoqassasoq namminersortuunerup illersorneqarnissaa eqqarsaatigalugu aamma Sakkutuut, ilanngullugit sakkutuut umiarsuaasa inuinnarnut ikiuuttarnissaat, pisariaqartitsisoqartillugu.
Taamaattumi Folketingimut qinigaatitaqassagutta piaartumik Danmarkp Issittumi nutaamik pilersaaruteqalernissaa pillugu suleqataarusuppugut. Pingaaruteqarpoq Kalaallit Nunaata isumaqatigiinniarnerni issiaqataasarnissaa aamma malinnaaffigalugit pilersaarutit 2023-miit atuuttussanngortinneqalersussat.
Aamma isumaqarpugut Danmarki oqaloqatigilertariaqaripput allallu iligut, Kalaallit Nunaanni imarsiornikkut centereqalernissaq pillugu – tassani ilinniartitsissutigineqartassaaq ilitta – uangullu umiartortortatta – issittumi sikusartumilu umiartortarnissaat. Pilersittariaqarparput ”Centre of Excellence” issittumi sumiissusersiornermut ilinniarfik, tassani NATO-p sakkutuui imarsiortut sikusartumi umiartornermut ilinniartinneqarsinnaapput. Aamma umiarsuarnut assartuutinut pingaaruteqalersinnaavoq, tamakkunani inuttat aamma centerimi ilinniartinneqarsinnaassammata, issittumi umiartornermi inuinnaat aquttutut ilinniartittalernerisigut. Nordøst aamma Nordvest passageami imartat ammaraluttuinnartillugit issittumi umiartornermi aquttut immikkut ilisimasallit pisariaqartinneqaraluttuinnartussaapput, tamanna Kalaallit Nunaata iluaqutissarsiviginiarsinnaavaa Center for Arktisk Navigationi piginnaanngorsaasarnissat Danmark suleqatigalugu aallartinnerisigut.