Inuiaqatigiinni isertitaqaatiginerpaasarput – aalisarneq – aamma unamminartorsiorpoq. Ukuunerupput ajornartorsiorfiusut, aalisartuaqqat pisassinneqartarnerinut tunngasoq, avissaartuutsitsorlu aalisarnerup imminut akilersinnaanissaanik ulorianartorsiortitsisoq, kalaallinut aalisartunut piniartunullu isumaqaqisumut.
Pisassat aaqqissuunneqarnerini aalisakkat suuneri apeqqutaasarput.
Kinguppaat:
Pisassat annersaat aalisarnermi aningaasaliiffiunerpaasartumiissapput (aalisariutit anginerit, kilisaatit il.il.) taakkumi annaasaqarsinnaanerat annerummat. Aalisarnermi annertuumik pisaqartartut. Sinerissami qanittumi kilisaatit ikinnerupput, taakkulu aalajangersimasuni tulaasseqqusaasarput, aalisarnermullu taanna naapertuuppoq.
Qalerallit:
Sinerissap avataani aalisarnerup MSC-mik meqqeqarnini attatiinnassavaa, tamanna siunissami aningaasarsiornissamut patajaatsutuaavoq. Sinerissap qanittuani: sinerissap qanittuani aalisakkat ima aalisarneqassapput qalerallit kangerlummi suffineq ajortut angissusiisa pitsaanerpaanerini – taamaalilluta aningaasarsiffigilluarnerussagatsigit, sinerissallu qanittuani aalisarneq MSC-mik meqqeqartilerlugu. Sinerissap avataani qanitttuanilu aalisarnerit imminnut nungusaataanngitsumik tapertariissapput.
Pisassat ima tunniunneqartassapput aningaasaliiffigineqarnerinit tigunissaannut ukiut qassiuneri apeqqutaallutik, aalisarnerisali aamma nungusaataanngitsunik ingerlanneqarneri tunngavigalugit. Siunissami tapiissuteqartarnerit ikinnerulissapput aalisarnermilu niuffaffimmut nalimmassaataassalluni. Siunissami Aalisarneq pillugu Ataatsimiitsitaliap siunnerfii aalisariutaatillit, umiatsiaararsortut, KNAPK, SFG, uumassusilerisut il.il. peqatigalugit oqaluuserineqassapput ataatsimoorlutillu isumaqatigiissapput periuseq sorleq pitsaanerunersoq, nungusaataanngitsumik eqaatsumillu aalisarneq siunissamilu pissutsinut tulluarnerunersoq. Taannalu isumaqatigiissut ukiuni 10 imaluunniit 20-ni atuutissaaq.
Akitsuutit allanngortiterinerillu
Akitsuutip naatsorsorneqarnerani misissussavarput aalisakkat tamaasa tunngavigalugit pisaqartoqarnersoq imaluunniit pisassat tunngavigineqassanersut. Taamaaliorutta aatsaat pisuussutit tamatta pigisatta pitsaasumik pissarsiffiginissaat angusinnaagatsigu. Pisisussat eqqarsaatigalugit aamma system-iliorsinnaagutta pitsaassaqaaq, taamaattumillu tunngaviusumik kissaatigaarput akitsuutit procentit tunngavigalugit suliaanissaat, aalisartullu aalisarunnaarnerini isaterinissamut imaluunniit aallartisarnermi tapiissutit peerlugit aktiatut tunniunneqartarnissaat, ass. Royal Greenland-imi. Ukiuni tulliuttuni aalisarunnaartussanut taarsiissutitut. Taamaalilluni Royal Greenland aamma kalaallinit pigineqassaaq, suliffeqarfittullu qanippallaarani ingerlatsisussatut ingerlaannarsinnaalluni, taamaattorli aalisartunik niuffaffinnik suliamullu tunngasunik ilisimasalinnik aktianik piginnittoqarluni. Taamaalilluta tapiissutit tamaasa atorunnaarsikkiartuaarsinnaavavut, inuussutissarsiutinut allanut nuunneq oqilisarlugu aalisarnermilu isertinneqartartut naleqqunnerusumik siammarneqartarnissaat qularnaarlugu.
Saarulliit:
Sinerissap avataani aalisarnermi NAFO-p innersuussutai malinneqassapput.
Sinerissap qanittuani aalisarneq MSC-mik meqqilerneqassaaq. Uumassusillit pisarineqarsinnaasut killeqarput, qularnaarneqassaarlu pisassaatilinnut pisassat sivisuumik atuuttarnissaat imminut akilersinnaanissaa anguniarlugu. Assersuutigalugu pisassat ukiuni 7-ni atuuttut tunniunneqarnerisigut aalisartut inuusuttut aalisalernissaminnut periarfissaqalissapput utoqqaat aalisarsinnaajunnaarpata. Taamaalilluni aalisarneq nungusaataanngitsoq anguneqassaaq, isertitsinissamullu tunngavissaq attatiinnarneqarluni.
Misileraalluni aalisarneq:
Aalisagaqatigiiaat, aalisakkat artit nutaat ilisimaneqartullu nakkutigissavavut, taamaalilluta aalisagaqatigiiaat qanoq ilillutik nuuttarnersut paasiniassagatsigu. Akuersissutigineqartut atorluarneqartarsinnaanissaat anguniassavarput. Ajunngitsumik tunineqartarsinnaanissaat, inuussutissarsiortut aalisartullu suleqatigalugit aalisakkanik artinik nutaanik aalisarniarluni misileraalluni aalisartoqartoqarnerulersillugu.
Inuusssutissarsiutigalugu aalisartut allagartallit – allagartat (licensit) atorlugit
Inuit amerlasuut aalisarnissamut allagartaqarput, aalisartutulli taaneqarsinnaanatik. Allagartat atorunnaariartuaartinneqassapput, tassami inuit allagartallit aalisarnerminni allagartik pisariaqartittorujussuummatigit. Allagartallu atorunnaariartornerini aningaasarsiorfiusinnaasunik inunnut taakkununnga peqartariaqarpugut. Aalisartut aalisarnerinnarmik inuussutissarsiutillit aalisagartassinneqartassapput. Aatsaat taamaaliorutta siunissami aalisarneq nungusaataanngitsoq angusinnaavarput.
TAAMAATTORLI, pingaaruteqarpoq allagartat atorunnaarnerisigut inuit piitsunngortissannginnatsigit. Ima isumaqarpoq, allagartat peerutsigit allatigut aningaasarsiortoqarsinnaasariaqartoq- soraarnerussutisiassat amerlanerit, pisartakkat annerusut, imaluunniit allatigut aningaasarsiffiusinnaasut.
Allagartat atorunnaariartornerinut tamanna qanorluunniit piumasaqataasariaqarpoq.
taama iliornikkut sinerissatta pisuussutaat nungunniaannarneqassanngillat, illuatungaanili aalisarneq eqqarsaatigilluagaanerusoq torernerusorlu anguneqassalluni – siunissami attatiinnarneqarsinnaasoq, nunatsinni inuussutissarsiutit annersaannut.
Tulaassisussaatitaaneq fabrikkillu avammullu tunisisarneq
Tunisiffigisinnaasavut amerlanerulersikkiartuaartittuassavavut, tassanilu aamma Nunani Kangia Qiterlerni aamma Asiami nunani allani Kinamiunngitsoq tunitsivissat misissorlugit, USA-mi niuernermi pitsaanerusunik isumaqatigiissuteqarsinnaanerluta misissorlugu Ruslandilu tunitsivissatut nakkutigiuarlugu.
Tuluit Nunaata EU-mit ilaasortaajunnaarnera assersuutissaalluarpoq Kalaallit Nunaata aalisakkanut nunanut allanut tunisisartutut nunanut allanut pitsaasumik politikkeqarnissaata qanoq pingaaruteqartigineranut.
Tulaassisussaatitaaneq inuiaqatigiinnut pingaaruteqarpoq, massakkulli isikkoqarneratut ingerlaannartoqarsinnaanngilaq.
Sulisussaaleqisoqartarpoq, sulisussaqarniarneq ajornartorsiutaavoq, fabrikkini mikinerusuni siammarteriffinnilu ulikkaartoortarneq ajornartorsiutaavoq, aalisakkallu ingerlateqqipallanneqartarnissaat ajornartorsiutaalluni.
Uagut siunnersuuterput imaappoq:
Aalisakkat nunanut allanut apuutipallattarnissaannut Kangerlussuup Sisimiullu akornanni aqqusinissaq atorluarneqassaaq. Nunatta iluani sukkanerusumik nukittunerusumillu ataqatigiittoqartariaqarpoq, nunanut tunitsivigineqartunut aalisakkat apuutipallannissaat anguniarlugu. Massakkut timmisartorsuarnut mittarfiliat mikivallaarput, taamaattumillu aalisagarpassuit Kangerlussuarmukaanneqartariaqartassapput, Kangerlussuarlu timmisartorsuarnut assartuutinut atortussanngorlugu atatiinnassavarput, taamaattumimmiuna Suleqatigiissitsisut taamani maannalu suli isumaqartut mittarfiliornernut aningaasaliinerit kukkusumik tunngaveqarluni suliaasut.
Kujataani aqqusineq – soorlu Sisimiut Kangerlussuullu akornanni, takornariaqarnermi nunanullu allanut tunisinissamut atorneqarsinnaavoq nunap qaani inuussutissarsiuutinut inuussutissarsiuutinullu nutaanut tunngatillugu. Tassani pingaarnertut eqqarsaatigineqarpoq tunisipallattarsinnaaneq pitsaasumillu.
Sumiiffiit assigiinngitsut Narsarsuarmut atalersinneqarsinnaalluarput – tikikkuminarsarneratigut. Qanorpiaq iliortoqassanersoq tassani apeqqutaavallaanngilaq – suliamut tunngasumik ilisimasaqartut nalussanngilaat, mittarfiliornerilli nunanut allanut tunisinermut sunniuteqarpallaarnavianngillat, takornariaqarnerullu tungaatigut imminut akilersinnaaneruallaatik.
Inuussutissarsiutinut allanut nuunneq pikkorissarnerlu
Suleqatigiissitsisut politikkeraat nunanit allanit nerisassanik allanillu pisiortornerup ajornanngippat millisarneqarnissaa. Ullumikkut politikki ima isikkoqarpoq inuussutissarsiutit attatiinnarumallugit tapiissuteqartariaqartugut, kisianni taama paasineqassanngilaq. Tassanngaanniit ingerlariaqqittariaqarpugut. Taamaattumik aningaasaqarnermut tunngasunik, inerisaaqqinnermut, nutaaliornermullu pikkorissaasariaqartugut, aalisartunut, piniartunut nerisassanillu pilersuisunut, taamaalilluta pingaartumik nunatta iluani nutaaliortoqalerluni – siunissamili aamma nunanut allanut tunisinissamut ineriartortitsilluta.
Aalisartunut mikisunik angallatilinnut tamanna immikkut pingaaruteqarpoq, namminneq aningaasaqarnerminnik, akileraartarnerminnik ineriartorfissaminnillu ilisimasaqarnissaat. Tamassumalu piviusunngornissaa sulissutigissavarput.