Maajip 19-iat 2020 – Oqallinnissamik siunnersuutit
Peqqinnissamut, suliniuteqarnissamut aningaasaqarnikkullu tunngasutigut qanoq ililluta Coronavirusimut nutaamut siammasissumik tunngavilersukkamik, periusissamillu tamakkiinerusumik qulakkeerinninnissatsinnut oqallisissatut siunnersuut.
Covid-19-imut periusissiassaq siumut sammisoq pillugu Naalakkersuisut oqaluuserisassaanut ilanngunneqaqqammersoq Naalakkersuisullu oqallinngilaataanni oqallinnissarput qilanaaraarput. Naalakkersuisut Siulittaasuata oqaluuserisassanut ilanngummagu nersualaarusupparput. Aqagu oqallisiginissaa qilanaaraarput.
Bilitsit allannguutillu Naalakkersuisut tungaanniit allanngortinneqartunut aamma Siumuminngaanniit uani siunnersuummi matumani apeqqutigisaannut atatillugu oqarsinnaavugut bilitsit aallarfissamut allamut allanngortinneqarsinnaanngormata, aamma utertui maani nunatsinni hotelinut atorneqarsinnaammata nuannaarutiginartoq, kisianni oqaatigineqarsinnaavoq assersuutigalugu Danmarkimut siumut utimullu bilitsi taama akeqartillugu nunatsinni hotelinut atugassanut utertussamaatissaqarpiarnavianngilagut. Maani nunatsinni unnuinerit akisupput, taamaammallu takornariartitsisarnerup iluanut toqqaannaq tapiissuteqartoqaannarsinnaagunaraluarpoq, akit utertinneqartut unnuilluni feeriarnermut atorniarsarinagit. Taamatuttaaq paasisinnaavarput Air Greenlandimut tapiissuteqarsinnaalereernermut aaqqissugaq inissinneqareermat, taamaalilluta Atlantiku qulaallugu timmisartuussinerit ilai imminut akilersinnaanngitsut attatiinnarsinnaavagut.
Tamassumunnga tunngatillugu pingaarnerpaajugunarpoq bilitsit kingusinnerusukkut angalasortatsinnut qanoq akeqalerumaarneri. Nunap iluani angalaneq akisoreerpoq, soorlu mittarfittaassat matussuserniarlugit aningaasartuutit qaffanneqareersimasut.
Piffissamut uunga uatsinnut akiitsoqalersitsippugut, taamaattoq akit qaffariartussaapput, mittarfissat pingasut matussuserniarlugit, kiisalu taassuma saniatigut Coronamik nunarsuaq tamakkerlugu nalaataqarneq peqqutaalluni akit qaffassapput. Siunissami angalanissaq akisoorujunngortussaavoq, tamannalu siunertarineqanngikkaluarpoq. Siunissami tapiissutissat suut pilersaarutiginiarpagut? Akit qaffariarujussuarnissaat akueriniarlugu pilersaarpugut? Siunissami angalariaaserput qanoq isikkoqassava? Siunissaq ungasissoq isigalugu tamassumunnga aaqqiissuteqarnissaq pisariaqarpoq, nunaqqatinnguagut nunarsuarmi nunatsinnilu angalasinnaaniassammata.
Takornariartitsisarnerup ilaanik allanngortiterinissap aamma oqallisigineqarnissaa pisariaqartinneqarpoq, taamaasilluta takornariaqartitsinermit nukit sulisussat amigaateqarfinnut atugassiissutigissavagut. Niuertarfiit sorliit ammatinnissaminnut imminut akilersinnaasut sorliillu matuneqartariaqarnersut misissorneqarnissaat pisariaqarpoq.
Takornariaqarnerup napateqqilernissaata tungaanut suliffeqarfeqarfiup ilaaniit atorfissaqartinneqartunut sulisunik nuussiniarluta allannguisinnaavugut?
Sumi sipaarniarusuppugut, siunissami angalanissat akisoorujussuanngunnginnissaat piniarlugu? Aamma immitsinnut pilersaarutaasutut artukkerluta suli akiitsoqalersissaagut?
Mittarfiit, immaqa Nuummiittoq minillugu, immaqa massakkut nalaataqarnitsinniunngitsoq, naatsorsuutigisamiit ukiorpassuarni tullinnguuttuni iluanaaruteqassanngillat. Taamaattumik pilersaarusiorniarta, ikilisaalluta, akissaqaqqilernissatta tungaanut. Pitsaanerusumik siumut sammisumik takornariaqarnermut periusissiussaagut? Nunatsinnut angalanermut bilitsit akii appartinniarpagut, Air Greenland Mittarfeqarfiillu naleqqussassavagut, neriullutalu angalasut amerleriassasut, tassani tunisat amerlinerussammata? Taamaalinikkullu nunatsinni aningaasaqarnermut tapersiilluta, amerlanerusunik? Ullumikkut aqagulu, aammattaaq siunissami qanoq iliorusuppugut?
Mittarfissanut pingasunut pilersaarutit unitsikkallassavagut, akissaqarfigeqqinnissaatalu tungaanut naleqqussarlugit?
Pissarsianit akiliutit tassunga atorneqassappat, akiitsunik tigusinikkuunngitsoq, allatigullu aningaasaqarnikkut pissarsinikkuunngitsoq, siunissami piffissap aalajangersimasup iluani suliffeqarfiit imminut akilersinnaanerusumik ingerlatsisinnaanerussammata? Tamatumalu kingorna qanoq perusuppugut? Siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu pilersaarutigut suuppat, suut pinngitsoorniarsarissavagut? Pingaaruteqarpoq pissarsianit akiliutit atoqattaannginnissaat, salliussinerli aamma, piviussusersiornerlu siornatigut pikkoriffiginngissimasarput.
Inissaaleqineq, akiitsunik tigusineq tapiissutillu pisariallit
Ajornartoornermi uani pisariaqavissoraangat ikorfartoqatigiissinnaanerput takuarput. Angerlarsimaffeqanngitsut ikiorsinnaasimavagut, kommunit Namminersorlutillu Oqartussat suleqatigiissimapput, Covid-19-imik nalaataqarnerup aallartiffiani sapaatit akunnerit siullerni partiit siulittaasui suleqatigiit aallartinneqarput – sukkasuumillu oqalliffittut atorneqarluni aallartippoq. Tunillaassortunik Nappaalanersuaqarneranut Ataatsimiititaliarsuarmiit peqqinnissamut tunngasut ilanngussat atorsimavagut, kiisalu Naalagaaffeqatigiinneq tipaatsuutigisimavarput nunanilu avannarlerni peqatigiinneq isumassarsiffittut aallerfigisimallutigu, kiisalu aalajangersimalluinnartumik suleqatigiinneq.
Savalimmiut Samarbejdspartiannut qujanaq, maani Suleqatigiissitsisut partiip siulittaasuinut suleqatigiinnut Odensemi Amplexami misissuinermut atortutsinnut ilisimasat attaveqarnerlu taakku ingerlateqqippaat, aammattaaq Danmarkimut qujanaq nammaqatigiillutalu eqqarsaatigimmatigut. Pisariaqarmat ikorfartoqatigiippugut, tamassumuunalu uummatigut nukittuunngorsarpai, nalaataqarnitsinnullu qisuariaaterput ilanngullugu. Silarsuarmi kisimiilluni sulinissaq periarfissaasimanngilaq, ataatsimoorlutalu nukittunerpaajuvugut.
Kisianni pissutsit ilai tammanngillat; mia. koruunit arlaqartut nalinganut inissaaleqivugut, kollegianut, atuarfinnut, najugaqarfinnik nutarterinernut, kiisalu nutaanik sanaartortitsinissamut sumiiffikkaanut pilersaarutit aallartinnissaat pisariaqartinneqarpoq, kisianni Sanaartornermut Illuliortitsinermullu Aningaasaateqarfimmiit aningaasanik aallernissaq aalajangiusimavarput. Suleqatigiissitsisuni isumaqarpugut tamanna eqqortuunngitsoq. Sanaartornermut Ilinniarfik nunatta ingerlatinnissaanut pisariaqartipparput, aningaasaqarnikkut pilersitseqqinnissatsinnut.
Taamatuttaaq atuineq inuummarissassavarput, aamma inuit aningaasaqartinneruneratigut, taamaasilluta nunatta iluani atuissaagut, taamalu nunarsuaq tamakkerlugu akissakilliulernerup nalaani immitsinnut napatissalluta.
Tamanna isumaqarpoq akileraarutissat allagartaatigut soraarnerussutisiassanut pinngitsoorani ileqqaarisussaatitaanerup kinguartinnissaa isumatusaarnerusoq, taamalu inuit akileraartarnerat annerpaamik 42%-imiinnissaa atuutsiinnarlugu.
Aamma imaasinnaavoq kisitsimmik 1-mik 2-milluunniit apparneqarnissaa oqaluuserissagipput. Allaffissornikkullu annertuunik ilanngaassisariaarunnissaq isumaliutigissavarput, akiliisarfik Ilanngaassivik kujataanitut akiitsulinnut siunnersortittarfimmik taarsersinnaavarput. Taama isilluta systemit IT-lu aamma atortuulersitsinerit sipaaruteqarfigissavagut, taakku aningaasaqarnerup aaqqeqqinnissaata tungaanut aaqqiissutinik akikinnernik taarserneqarsinnaapput.
Minnerusumik inuussutissarsiutillit, sumiiffinni suliffeqarfiit minnerusut kiffartuussiviillu ataannarnissaannut pisinnaasarput malillugu iliuuseqarnissarput pingaaruteqarpoq. Taakkuupput ajornartoornerup nalaani kingornalu suliffeqarfinnik peqqissunik napatitsisinnaanerminnut periarfissallit, aningaasaatikillutik, pingaaruteqartupilussuuvorlu pisortat suliffeqarfiutigut kisiisa annaanniarnissaat peqqutaatillugu inuussutissarsiortut namminersortut nungunnginnissaat. Tassani aamma eqqaamassavarput sipaarniarneq annernarsinnaasoq, kisianni pisariaqassappat naleqqussaanissarput pingaaruteqarpoq.
Ingerlatseqatigiiffiit akileraarutaat ukioq manna appartittariaqanngilarput, kisianni nalikillisaasarnermut maleruagassat allannguiffigisinnaavagut, qularnaarlugulu suliffeqarfimmi katersaniit akileraarfigineqartannginnissaq suliffeqarfiit sinneqartoorutaasinnaasut tamakkerlugit akiliutigineqaqquppata, taamaasillutik isumannaallisarneqassapput. Ajornartoornermi tamanna pingaaruteqarpasippoq.
Taamaattorli ulluni makkunani qaffasissunik soraarnerussutisiassanut akiliisitsisarpugut, taarsigassarsianillu qaffasissunik. Taarsigassarsiat misissortariaqarpagut kinguartillugillu imaluunniit piffissami killiliussami taamaatillugit.
Ajornanngitsumik kinguartinneqarsinnaasut tamarmik kinguartinneqarlik, oqaloqatigiittalu, partiit tamarmik peqataaffigisaannik, tamannalu naleqquttorsiorfigitigu. Aningaasaqarnerup pitsanngornissaanut utaqqinitsinni sanaartorneq ilinniartitaanerlu, ilinniagaqaqqinneq piginnaanngorsaqqiinerlu ukkataritigit. Aningaasanut Inatsit annertuumik misissortigu ataatsimoorlutalu pingaarnersiuisa.
Oqallinneq paasissutissanik, naatsorsuinernik, siunissami pisinnaasut nassuiaataannik tunngaveqartitsigu ammasumillu oqaloqatigiitta. Ilisimareerparput aalisarnermi akit appassasut, tassanngaanniillu iluanaarutit ingerlanerliulissagunarput.
Takornariaqartitsineq siornatiguulli taama annertutiginikuunngisaannarpoq, suliassaqarfimmi tassani sorliit atuutsiinnarneqassanersut aamma sorlerni allanngorsaanissatsinnut ikiuuffigisinnaasagut misissortigit.
Umiarsuarnik takornariartaatinik takornarissat qanoq pineqassappat, siunissamilu angalanerit qanoq isikkoqassappat?
Naalagaaffiup ataatsimoortumik tapiissutaa aamma – kissaatigigutsigu – illuliortiternermut sanaartornermullu suliassaqarfiup Covid-19-ip kingunerisaanik qaangiiniarnitsinnut ikiorsinnaavaatigut, kisianni maannangaaq sipaarniuteqarnissamut siunnersuutit misissulereerniartigit, taarsigassarsiallu sorliit kinguartinneqarsinnaanersut ullunut pitsaanerusunut nuutsillugit.
Nunap unammersuartarfia, Inatsisartut illuutaat, erngup nukinganik nukissiorfiit missingersuusiarineqarnikut, IT-systemit, pisortatigut ingerlatsineq maannangaaq misissortariaqarpagut eqqarsaatigalugillu, taamaasilluta suliassaqarfinneersut eqqorneqarnerpaajusut ilinniagaqaqqitsissinnaallugillu naleqqussarsinnaavagut.
Suliffeqarfinnut ataannarnissaminnut periarfissalinnut tapersiineq isumatusaarneruvoq, aamma maannangaaq aappassaanik pingajussaanilluunniit qanoq nalaataqaratarsinnaanerput isiginiassavarput.
Danmarkimut Savalimmiunullu ikiormatigut qujanaq. Ikiorsiissutit ilaannik tunniussaqarnerannut, misissuinermullu atortunik ikiuunnerannut. Tamanna qujamasuutigaarput.
Ataatsimiittarfimmi suleqatigiinnerujartortilluta, nunarsuarmioqatitsinnittaaq suleqateqarnerujartortilluta, Kalaallit Nunaata inoqatittalu inissisimaffiat pitsanngoriartorpoq, ajornartorsiummillu kivitseqatigiinnissatsinnut amerlanerulerluta.
Tamanna taamaallaat politikeritut sulinitsinnut akunnernik atukkatsinnik akeqarpoq, tamannalu immikkuullarissuuvoq. Maannakkut piareersarnerpassuarnitsigut aningaasaqarnitta appariarnissaa kinguartipparput ukiunilu amerlasuuni tullinnguuttuni taamaatsiinnassallutigu.
Kinguaassatta akiitsuutissaat annertuneruleratartissinnaavagut, tassanilu mianersoqquserusuppugut. Pingaaruteqarluinnarpoq naleqqussaanissarput, sipaarniarnissarput, akiitsunik tigusinissat kinguartillugit, inuussutissarsiutinik naleqqussaalluta pisortaqarfinnillu, taamaasilluta ajornartoorneq qanillisissanngilarput.
Peqqinnissaqarfik, illuliortiternerit ilinniartitaanerlu sipaarniarfigerusunngilagut.
Kissaatigivarpullu isumaginnittoqarfik pitsanngorsarnissaa, meeqqanut inuusuttunullu siunertaqartinnerullugu, misissorlugulu allaffissornikkut suliassaqarfiit oqimaatsut piffissami uani allaffissornikkut ajornannginnerulertissinnaanerigut.
Nunatsinni kusanartumi innuttaasutta, silarsuullu sinnerani inuit amerlanerpaartaasa allatut inuuneqalernerput sulisarnerpullu sungiuppaat. Ataatsimiittarfimmi maani aamma taama ilissaagut.
Suliassaqarfiit annertuut soorlu maani pineqartillugit, nunatsinni kusanartumi inuit nutaamik suleriaasiliornissarput aamma suleqatigiissitanik nutaanik pilersitsinissarput pisariaqartippaat.
Maani inimi politikerit tamarmik matumunnga sulinermut ikorfartoqatigiillutik ilanngussaqarnissaat pisariaqartippaat.
Aamma sumi qanorlu sipaaruteqarniarluta, naleqqussaaniarluta, ukkataqarniarluta siumullu sammisumik aningaasaqarnermik peqqissumik qulakkeerinninnissatsinnut tamatta oqaaseqassasugut pisariaqartippaat. Maani oqallinniinnakkuunngitsoq aamma partiit akimorlugit suleqatigiittut.
Nalunanngitsumik ataatsimoorluta Covid-19 pitsaanerpaamik isumagissavarput.