Ullumi Inersuarmi meeqqat ikiorneqarnissaat pillugu oqaaseqaasiarput:
Kangiani, Kalaallit Nunaatalu sineriaani meeqqat ikiorneqarnissaat tunngavigalugu Naalakkersuisut Danskit Naalagaffiannut ikioqqullutik saaffiginnissuteqassasut Naalakkersuisut peqquneqarnissaannik Inatsisartut aalajangiiffigisassaattut siunnersuut.
(Inatsisartunut ilaasortat Partii Naleraq, Demokraatit, Atassut, Suleqatigiisitsisut aamma Inuit Ataqatigiit)
Oqalugiarnerit nipilersuutitut ipput, nipilersuutip imaata nuannernersaa unillatsiarnermi nipit akornatigut anninneqartarluni nuutitut, oqalugiaatip isumatunera oqaatigineqanngitsuniittarpoq. Suleqatigiissitsisuni isumaqarpugut unillatsiarnerit immerneqartartut inuiaqatigiinni oqaatiginngitsuugarpassuatsinnik.
Paqumigisagut annittariaqarpagut. Ilinniarsimanngitsut amerlavallaarnerat, sulisussaaleqisarnerit, avataaniik suliartortut pinngitsoorneqarsinnaannginnerat, aningaasarliulernissap uaneralaannguamiilernera aamma immikkoortorpassuit aserfallattut kinguaattoorfiusullu, inuppassuit nammineersinnaanngitsut, ikiornqanngikkunik. Annaasarpassuagut. Annaasimasagut. Angusinnaanngisagut. Angusariaqakkagut. Ataatsimoorluta.
Sullissinerit sivisuallaat, innersuussivissanik amingaateqarnerup allaat inuit toquttarlugit. Meeqqat Illersuisuata nalunaarutaani takuneqarsinnaavoq, Naalagaaffiit Peqatigiit piumasaqaataanut allaat naliginnaanerpaanut kommunit naammassinnissinnaanngitsut. Akisussaaffik nooqattaarneqarpoq. Pisullu pineranni innuttaaqatigut amerligaluttuinnartut annaajortorpagut, sanimut qissimikkutta takusinnaavarput qaammatit tamaasa inoqatigut peeruttartut. Uummatikkut anniarneq, kanngutsaattuliorfigineqarnerit, isumannatsinnerit, tarnikkut nappaatit, imminut katsorsarniarluni atornerluinerit naggataatigullu imminut toquttarnerit imaluunniit akiniaajumatuneq, persuttaaneq, qinngasaarineq, tarnikkut persuttaaneq, uumasutut qaasuttutut pisssusilersornerit aamma imminut illersornerujussuup ingiaqatigisarpaa ajortumik peroriartorneq aamma misigisimasat quarsaarnartut suneqarneq ajorput. Aningaasarsiornikkut inuttullu annaasaqartarpugut aamma inuiaqatigiittut.
Qaqugu naammalissagami?
Qaqugu oqassagatta aserortut naammalersut, oqaluttuat erloqinartut tusaqqinniarnagit, allanimmi sussaarummat – meeqqat assammikkut niumikkullu qilersukkatut ittut, aamma uummatimikkut tarnimikkullu inersimasunit napparsimasunit?
Qaqugu meeqqat paarilluarneqarnissaat politikerinit imminut perruualaarutigerusunnerusunit pingaanerulersinneqassava aamma qaqugu nunatsinni pingaarnerpaat qaqugu ataatsimoorluta iliuuseqarfigilissagatsigit; meerartagut inuusuttagullu.
Ullumiuniarsimavoq ataatsimoornissatsinnut alloriarfissarput uummatitta isaannissaanut pisariaqartitsisullu akorlugit, Ikioqatigiilluta. Immaqa uppererpiarata immitsinnut qissimittarsinnaassajunnarsivugut, qineqqusaarluta akerleriinnissaq qitiutillugu, partiitut unammilleqatigiittut immitsinnut eqqartornerlulluta imaluunniit parteeqatigiittut, tuummaalluta, akerleriilluta aamma sutigut tamatigut immitsinnut saassuttaqattaarluta…
Taamaakkaluartoq ullumi maani ataatsimoorluta qeqarpugut, amerlanerussuteqarluta piumasaralugu meerartatta inuusuttattalu ikiorneqarnissaat. Inunnik isumaginninnermut tunngatillugu tusagassaq nuanniitsoq tassaavoq, inuiaqatigiittut ikittunnguungatta taamaattumillu atorfiit ilinniarsimasunik inuttaqartariaqartut tamaasa inuttalersinnaanagit il.il.
Nutaarsiassaq nuannersoq tassaavoq inuttaqqassutsikkut amerlasoorsuunnginnatta, angusaqarujussuarsinnaannginnattalu suliniutit ikittunnguit, pisariitsut aamma ingerlaavartut atorlugit. Best practices siaruaruminartuupput aamma inuiaqatigiittut ataatsimuullaqqissuuvugut ajunaarnersuarmik naalaanneqartilluta soorlu inoqatigut ajutoorsimatillugit il.il. Massakkut inimi maani ataatsimoorluta iliuuseqaqatigiippugut; amerlanerussuteqarluta pingaarnerpaaq iliuuseqarfigerusullugu.
Imaaliallaannaq naammassisaqarnavianngilagut, ilungersoqqaartussaavugut kisianni pisariaqarpoq. Ukiuni qulikkaani arlalissuarni aamma qineqqusaarnerpassuarni nilliaatiginikuuarput ajornartorsiutit pisagut pingaartillugit aaqqiivigisariaqarigut, kisianni arriitsuaqqamik sulivugut, amerlavallaat katangarpagut aamma amerlavallaat annaasarpagut. Taamaattumik suleqatigiissutissarsiortariaqarpugut, ikioqqusariaqarpugut, ataatsimoorluta.
Tulliani meeqqanik qanorluunniit ukiulimmik takugussi unillatsiarisi qimerloorlugillu meeqqat. Sapaatip akunneri tamaasa meeqqat meeqqat angerlarsimaffiani najugallit saneqquttarpaatigut, Inatsisartut ataatsimiittarfiata saatigut. Taamatut ukioqartillutik niaqulaartunit pinngitsaalineqarlutik atoqatigineqartarput, nunatsinni sumiiffinni tamani. Meeqqat ilaat kaapput, ilaat naalliutsinneqartarput, persuttarneqartarput, asasaat persuttarneqartarput imaluunniit tarnikkut persuttarneqartarput, qinngasaarneqartarput, sumiginnarneqartarput imaluunniit arlaatigut ajortumik pineqartarput ineriartornerat ulorianartorsiortillugu.
Inunngornissartik qinnutiginikuunngilaat, inersimasut eqqaminniittut ilagilissallugit qinnutiginikuunngilaat kisianni soorunami meeqqat tamarmik ulluinnarni sakkortuunik misigisaqartinneqartoq ajorput.
Kisianni amerlaqaat kinguaassiutitigut kanngutsaattuliorfigineqartartut aamma allatigut qulaani taariikkattut pineqartartut.
UNITSILLUINNARTARIAQARPUT.
Meeqqat asanartuupput, ammasuupput, tunngaviusumik asannittuupput aamma ineriartornikkut sunneruminartuupput. Tamatta meeraanikuuvugut. Angalaartarput tasiorlutik, allunaasaq tigummisartut narlorissaatigalugu pisuttuartarput, ingiaqatigiikkumallutik, tikkuartuutigalutik, oqalorussaatigalutik, erinarsuutigalutik aamma eqqarsaatigalutik. Tassa siunissagut.
Toqqissisimasariaqarput, qanorluunniit ukioqaraluarunik, sumi najugaqaraluarunik, inersimasunut sorlernut inunngorsimagaluarunilluunniit imaluunniit perorsarneqaraluarunik. Ikiortariaqarput. Meeqqat toqqissimasuunissartik pisariaqartippaat, sulili pingaarneruvoq; inuit naliginnaat tamarluinnatta kissaatigiuaannarparput inuiaqatigiinni meerartatta pitsaasumik inuuneqarnissaat. Uangut ukiorpaaluit matuma siorna nammineq meeraavugut aamma inersimasunngornikuuvugut ukiut ingerlanerini. Uangutsinnut naleqqiullutik siunissarissaarnerusariaqarput aamma siunissaqartariaqarput – tamarmik – aamma meeqqat qajannartut ulorianartorsiortullu – naak taamaattussatut isikkoqarnikuunngikkaluartoq. Kisitsisaannanngillat. Mikisunnguupput, akunnattumik angissuseqarput aamma inuupput inuusuttunnguit, uummatillit, eqqarsartartut, inuuneqartut aamma nalillit. Tamarluinnarmik. Pisussaavugut illersussallugit.
Soorunami kanngutsaattuliortartunut inatsisit sukaternissaat katsorsarneqarnissaannut periarfissat pitsanngorsarlugit maannamut naleqqiullugu kiisalu eqqorneqartup najugaqarfia qimattussanngorlugu pineqaatissinneqartalernissaat misissortariaqarparput – aamma isumaqarpugut tamakku pillugit Naalakkersuisut danskit naalagaaffiat isumaqatiginiartariaqaraat anguniarlugu – mattussiviit kanngutsaattuliortartunik tigusisussat ilinniarsimasunik sulisoqartarnissaat, piginnaaneqarluartunik sulisoqartarnissaat kiisalu malitseqartitsisalernissaq. Pitsaanerpaassaarli suliniutit pinaveersaartitsiniutit qularnaarneqarsinnaasuuppata.
Perngaammik ataatsimoorluta pivugut – Naalagaaffeqatigiillu qinnuigalugit peqatigissagaatigut – ataatsimoorlutalu qinnutigalugu – naatsorsoqqissaakkat ersinartut allanngortikkiartulernissaat. Inuit ilaannut aseruilluinnarsimasut.
Suleqatigiissitsisuni qularinngilarput innuttaasut isumaqatigigaatigut ikioqqulluta qinnuteqarnitsinni aamma piumasaqarfigissagaatigut maani ataatsimiittarfimmiittugut aamma immnnut piumasaqarfigiumaartut, ataatsimoorlutik ANGERLUTIK ikioqqunermut, ikiorneqarnissartik pillugu aamma ilungersorlutik suleqataaniarlutik maani qinikkatut ullumi suliatsinnut artornartumut; ulorianartorsiortut, qajannartut, naalliutsitat, atornerlutat kiserliortullu meeqqat pillugit.
Suleqatigiissitsisuni isumaqarpugut ikioqqusoqarsinnaasoq taamaakkaluartorli ikiuinissamut aningaasaleeqataasariaqartugut.
Tassa isumaqarpugut sulisussanik ikioqqulluta qinnuteqassasugut, immikkut suliaqartussanik suliassanik uninngaannartunik ikilisaaqataasussanik aamma ataavartunik programmiliornissanut, angerlarsimaffiup avataanut inissiisarnerit qanoq pisariaqartinneqartiginerinut misissuisussanik, oqaloqatiginnittartussanik, ilaqutariinnik ikiuisussanik, ilaqutariit initaarnissaannut, malitseqartitsinissanut, ulorinartorsiortunut pinaveersaartitsinerni ikiuuttussanik kiisalu kanngutsaattuliortartut katsorsarneqarnerannut ikiuuttussanik kanngutsaattuliortarnerillu pinaveersaartinnissaannut.
Ataatsimoorluta aaqqiissutissanik nassaarniartariaqarpugut aammali Kalaallit Nunaata neqeroorutigisariaqarpai aningaasaliissuteqarnissaq, sulisussat, najukkami ilisimasanik tunioraanissaq aamma allatigut naleqquttumik ikiuunnissaq. Pinaveersaartinniarlugu naakkinnissutitut ikiuuttoqarnissaa, pilersikkumalluguli aamma uangut pisinnaaffitsinni ikiuuttarnissarput.
Maani nunatsinni pikkorissorsuarnik antropologinik, sociologinik, tarnip pissusaanut immikkut ilisimasalinnik kiisalu sulisussanik allanik nunami maani peqarpugut nunaqavissunik aamma Danmarkimeersunik, ikiuuttussanik ilinniakkat kulturilu apeqqutaatinnagu misissuinissami, programminik Kalaallit Nunaanni pissutsinut tulluarsaanissani, najukkami ilisimasanik oqaluttuussinissami, misissuinermi kiisalu kulturikkut nukitsigullu paaseqatigiinnissani, tigussaasumik suleqatigiiffiusinnaasut nassaariniarlugit aamma naleqqussaanissani taamatut ilinniarsimasut danskit suleqatiginerini.
Aamma siunnersuutigerusupparput, ukiuni tulliuttuni amerlasuuni Aningaasanut Inatsimmi atunngitsoorneqartarumaartussat aningaasat meeqqanut tutsinneqartalissasut aamma Kalaallit Nunaanni ukiuni tulliuttuni amerlasuuni aningaasanut inatsimmut ilaatillugu isumaqatigiinniutigineqartassasut meeqqanut aningaasaliissutissat kiisalu kommunit aamma neqeroortinneqartassasut missingersuutinik sulisut aningaasarsiassaat pillugit, unnuisarnissaat, amerlanerusunik sulisoqarnissamut il.il. aamma uangut nammineq nalilinnik neqerooruteqarsinnaaniassagatta.
Innersuussutigaarput aamma ilisimatusarnerit qularnaarneqassasut, aamma suliniutit malitseqartitsilluni ilisimatusarfigineqartassasut siunertaralugu suliniutit ilinniarfinnut tulluussartarnissaat, sulisoqassutsip tulluussartarnissaa, kinguaariit tulliit arlallit ilanngullugit aamma sulisartut kattuffii suleqatigalugit sulisullu naliginnaat, qularnaarumallugu pisariaqartitat paaseqqissaarnissaat piffissarlu ungasinnerusoq isigalugu aaqqiissutissat nassaarineqarnissaat, sulisinnaaqqulluta meeqqat inuusuttullu erloqisitaanerisa qaangerneqarnissaat pillugu aamma massakkorluinnaq – peqataanilli qularnaarniartariaqarpugut piffissaq ungasinnerusoq isigalugu suliniutissat aamma aaqqiissutissat atasinnaasut “ajornerpaat iluarsiivigiarlugit iliuuseqapallattariaqarnerup” kingorna.
Aamma innersuussutigivarput ilisimatusarnikkut paaseriikkat, programmillu Kalaallit Nunaannut takuteriikkat il.il. soorlu Persuttaanermut taarsiullugu, Janus-Centerip suleqatigineqarnissaa inuusuttut kanngutsaattuliortartunngorsinnaasut pillugit pinaveersaartitsinissanut ineriartortitsinerit pillugit,
Rigshospitalip suleqatiginissaa inuusuttunut kanngutsaattuliortartunut neqeroorutit pillugit aamma aningaasaliisarfiit suleqatgiineqarnissaat pillugu, inuinnaallu – maani Danarmkimilu, sapinngisamik ikiuutaasinnaasut amerlanerpaat pisariaqartinneqartullu pissarsiarimallugit.
Qularutigineqassanngilaq suleruluttoqartariaqassammat ikiuinissap qanoq ittuunissaa paasiniarlugu, naleqqussarniarlugulu aamma minnerunngitsumik nunatsinni tamarmi illoqarfinni nunaqarfinnilu meeqqat inuusuttullu ulorianartorsiortut angujumallugit aamma aqqutaani oqallilluartarnissarput suliniutit qanoq ittuunissaat pillugit.
Kisianni aallarniutigalugu suliat uninngaannartut ikilisarnissaat pillugu suleqatigiinnik eqimattanik pilersitsisariaqarpugut. Sulisugut pikkorissut innuttaasunut attaveqarnissamut atortigit aamma danskit ikiortit atortigit journaliseriinermut, passiniaanermut, ilisimatusarnermut – uangilli ilisimatoortagut suleqataasillugit – aamma kulturimut ilisimasaqarluartut – kiisalu suliassanut innuttaasunut attaveqaqqaarnissamik pisariaqartitsinngitsunut. Paasiniartigu sumi eqimattakkuutaanik katsorsaanerit iluaqutaasumik ingerlanneqarsinnaanersut, kikkut paasiniarlugu ilaqutariit ulorinartorsiornerpaanersut aamma meeqqat sorliit ulorianartorsiornerpaanersut.
Ukiuni tullittuni arlalinni politiit amerlineqarnissaat qinnutigineqarli pinaveersaartinniarlugu innuttaasut ilaasa nunaqqatiminnut pinerluttarnerat isumagalugulu supervisionertittarnissaq, ilisimasanik ineriartortitsinissaq, pikkorissarnissat aamma sulisut ulluinnarni ilungersortut piginnaasaasa qaffassarnissaat. Isumagineqarli akissarsiat qaffannissaat, piginnaasat qaffassarnissaat il.il. piffissaq ungasinnerusoq isigalugu.
Imaalissanngilaq Danmarkip kisimiilluni meerartagut inuusuttagullu siuarsassagai aamma pinaveersaartitsigu aningaasaliissutitta kinguneqanngitsumik atorneqannginissaat imaluunnit allanut kinguneqanngitsumik atorneqannginnissaat: Pingaarnersiuisariaqarpugut aamma takutittariaqarparput pimoorussilluta oqaratta meerartatta toqqissisimasumik inuunissaat, pinngitsaalineqannginnissaat, kanngutsaattuliorfigineqannginnissaat, persuttarneqannginnissaat, angerlarsimaffimminni atornerlunneqannginnissaat, ulorianartorsiortinnginnissaallu angorusukkipput.
Uani siunnersuummi nammineq aningaasalersuinissaq angisuumik pineqarpoq, allaaserineqarput inuttut ajornartorsiutit allat arlallit meeqqat ilaqutariillu meerartallit ulorianartorsiortinneqarnerannut sakkortusaasut aamma kalluarneqarpoq sullissinermi iliuuseqarasuarnissat pisariaqartut – aamma eqqarsaatigineqarpoq, pilersinneqassasut nukiit oqaloqatiginnittarnissanut atatillugu, ajornartoornermi oqaloqateqartarnissanut atatillugu, imminut toquttarnerit pinaveersaartinnissaannut atatillugu, kinguaassiutitigut kanngutsaattuliortarnerit pinngitsoortinniarlugit suliniutit pingaarnerutinnissaat aamma Naalakkersuisut suliaq aallartissagaat.
Artornarpoq piariaqarporli.
Siullerpaatulli: suliaq aallartittariaqarpoq.
KIISAMI amerlanerussuteqartut akueraat meeqqat inuusuttullu annerpaamik ikiorneqarnissaat.
Nakkutigilluartariaqarparput suliat paamaarunneqannginnissaat, kingullinngortinneqannginnissaat, ikilisaavigineqannginnissaat imaluunniit suleqatigiinnerup serlersaarfigineqannginnissaa aamma Danmarkimut saaffiginnissutissat eqqarsaatigalugit.
Inuit ikii oqaloqatigiittarnikkut pinngitsoortinniarneqarsimasussaagaluit, inunnik isumaginninneq aqqutigalugu, ilinniartitaaneq aamma inuiaqatigiinni pissusilersuutit allanngortinnerisigut, eqqarsartaatsit allanngortinnerisigut kiisalu asanninneq atorlugu, tullimut aamma inunnik isumaginninneq nukittorsarlugu
ajoraluartumik pisimannginnera artornarpoq, kinguaariinnimi kingornuttaganngortarmata tamakku. Iluaqutaanngilaq tali qullassallugit oqaannarlunilu; artorsarpugut taamaattumik naluarput sussanerluta. Ilungersortuartariaqarpugut iluatsitsinissatta tungaanut. Meeqqap kingulliup ikornissaata iluatsinnissaata tungaanut, ilaqutariit sequtsikkat nungunissaasa tungaanut, inuit tarniisa aserorterneqarunnaarnissaasa tungaanut, siusippallaamik ilisisarunnaarnissatta tungaanut, meeqqanut inuusuttunullu naalliutsitsisartut nungunnissaasa tungaanut aamma najukkami inuit erloqisitat nungunnissaasa tungaanut sulimi taamaattoqarmat.
Ullumikkuussaaq kisitsisit ikiliartulernissaannut alloriarfik siulleq. Ullumikkuussaaq pereersunut qiviarfissarput oqarlutalu; taamani ataatsimoorpugut. Tamaavitta. Immitsinnut ikiorpugut meerartagullu. Iliuuserput kusanarluinnarpoq.
Inunnik isumaginninnermi, aningaasarsiornermi aamma ilinniartitaanikkut siumut aallariarfiuvoq pingaarutilik. Imaannaanngilaq, kisianni ulloq 27. maaji 2019 siunissaq pitsaanerusoq ornillugu alloriaqqaarpugut.
Ulloq taanna kiisami inuiaqatigiinni pingaarnersiueriaaserput allanngortipparput tamannalu pissutaalluni inuiaqatigiit ullumikkut pigilersimasagut anguvagut; siuariarluta, eqqissilluta, ilinniartitsilluta aamma immitsinnut. Aallartippagut inuiaqatigiit nukittuut peqqissunik innuttallit. Angorusutarput anguarput.
Taamatut oqaaseqarluta inassutigaarput matuma siunnersuutip akuerineqarnissaa massakkorluinnaq innersuullugulu ingerlaannaq appassaaneerneqassasoq.