Uunga siunnersuut: Nuummi aamma Ilulissani nunani tamalaani mittarfiit kiisalu Qaqortumi nunap immikkoortuani mittarfiup sananeqarnissaannut, ingerlanneqarnissaannut aningaasalersorneqarnissaannullu sinaakkutissatut piumasaqaatit pillugit Inatsisartut inatsisaat nr. xx, xx. xxx 2018-imeersoq
(Ineqarnermut Angallannermullu Naalakkersuisoq)
Uani siunnersuummi aningaasaliissutissarpassuit pineqarput, Landskarsi qularnaveeqqusiisuliullugu aamma tassani Naalakkersuisut angisuumik pisinnaatitaaffilerneqarput aningaasaliinissaminnut – tassa oqartoqarsinnaavoq aamma amerlavallaanik aningaasaliisoqariaannaasoq qularnaveeqqusigassanik tamatumalu kinguneranik Landskarsi taamaasilluni artukkerneqariaannaavoq.
Pisussat arlallit naammattumik nassuiarneqanngillat aamma sanaartornissat akuerineqartinnagit tamakkikisumik takusinnaanngilarput suliassat qanoq isillutik naammassineqassanersut.
Taamaattumik pisariaqartipparput paasiuminarsaasoqarnissaa.
Kissaatiginarpoq aningaasaliisussat avataaneersut akuuffiini pisussat nassuiarneqassasut aamma Landskarsip kisimiilluni nammattusanngortinneqannginnissaa nassuiaqqunaqaaq.
Qanoq pisoqassava assersuutigalugu aalisarnermi isertitat malunnartumik ikileriassagaluarpata?
Ukiuni aggersuni tamanna Aningaasanut Inatsisissanut qanoq kinguneqassava aamma sulisinnaasunut akileraartartunut, ukiunik takkuttoqassagaluarpat allatut ajornartumik sipaarfigisariaqakkatsinnik imaluunniit Landskarsip isertitai ataavartumik ikilissagaluarpata?
Inatsisissatut siunnersuut Kalaallit Nunaannut suliartorlutik nuuttartut sukannernerusumik nakkutigineqarnissaannut kissaateqarnermut qanoq atassuteqarpa?
– Uani sanaartugassanik kisimik annermik eqqarsaatigineqanngillat kisianni pivakka pisariaqartitatsinnik piginnaanillit Kalaallit Nunaannut suliartortariaqartartussat?
Isertitassatut annaaneqarsinnaasut Naalakkersuisut qanoq iliorlutik matussuserniarpaat, erniammi naafferartumillu akilersuutit ingerlaannartussaapput sanaartorneq aallartinneqarpat?
– Pisassiissutit amerlineqaannassappat MSC-mi allagartalersukkat annaasussanngorlugit imaluunniit aalisakkanik peqassutsit? Akileraarutit qaffassappat? Aningaasanut Inatsimmi allassimasut kiffartuussinerit unitsinneqassappat imaluunniit annikillisinneqassappat? Taavami aningaasaliissutit eqqarsaatigalugit erniat akilersuutillu nikissagaluarpata qanoq pisoqassava aamma timmisartunut suluusalinnut miffartiliortiternerup akilersornissaa sunik tunngaveqarpa? Qanoq pisoqassava, sanaartorneq pinngitsoortinneqarsinnaanngitsumik kinguaattuussagaluarpat aamma immikkut annaasassat unitsinnissaat aningaasalersornissaallu qanoq pissappat?
Qanoq iliorluni qularnaarniarneqarpa najukkami inuutissarsiortut timmisartunut suluusalinnut mittarfiliornermut atatillugu malunnartumik aningaasarsiortinneqarnissaat taamaasillutalu ilisimasat misilittakkallu maani nunami amerlisarnissaat qanoq qularnaarniarparput aamma qanoq takusinnaassavarput suliat ineriartornissaat?
Qularutissaanngilaq ineqarnermi, inunnik isumaginninnermi, ilinniartitaanerup qaffassarnissaatigut, peqqinnissakkut aamma allatigut pisariaqartinneqartutigut nunarput kinguussaaqqangaatsiartoq.
Timmisartunut suluusalinnut mittarfiliortiternerit ajornartorsiutinut ulluinnarni atukkatsinnut iliuuseqarfigisariaqakkatsinnulllu qanoq iluaqusiissappat ?
Arlaqarput uani inatsisissami saqqummiunneqartumi ajalasoorsinnaasut taamaattumik apeqqutit arlallit puttallarput:
* § 6, tassani misinnarpoq ernumanartutut Naalakkersuisut pisussaatinneqarmata Kalaallit Airportimi aningaasat piginneqataassutsit ataasiarlutik arlaleriarlutilluunniit qaffaasinnaagaat
* Aningaasaliissutissatut aaneqartussat suut matumani eqqartorpagut? Aamma tamatumunnga atatillugu suut allat ingerlatseqatigiiffiit Namminersorlutik oqartussanik pigineqartut aamma ilaannakoortumik namminersorlutik oqartussanit pigineqartut imaluunniit taakku ingerlataat sorliit pineqarpat?
*Aamma ingerlatseqatigiiffiit tamakkiisumik ilaannakoortumilluunniit namminersorlutik oqartussanit pigineqartut allat mittarfiliortiternernit kalluarneqarsinnaasut eqqarsaatigalugit Naalakkersuisut qanoq isumaqarpat?
– Takunikuuarput mittarfiliortiternerit akissaqartikkumallugit ingerlatseqatigiiffiit allat sinneqartoorutaannik tigooraasoqartoq. Taamaasilluni sulliviit sinneqartoorutaat kiffartuussinerit akikinnerulernissaannut atorneqanngillat, ingerlatseqatigiiffiit ineriartorteqqinnissaannut atorneqanngillat imaluunniit atortussanut imaluunniit ingerlatseqatigiiffiit sinaakkutaasa iluanni allanut ineriartortitsinissanut atorneqanngillat.
Pilersaaruteqarpa aamma atortut suut, kiffartuussinerni akikilliliinerit sorliit imaluunniit atortutigut aningaasaleeqqiffigisassat sorliit, ilinniartitaanernut, atortunut il.il. aningaasaliisutissat sorliit ingerlatseqatigiiffiit unitsiinnartariaqassaneraat naatsorneqarnikuua aamma taamatuttaaq siunissami amingartoorutaajumaartussat qanoq matussuserneqarsinnaanissaat? Taamaattoqarsimappat taava Naalakkersuisut tamakku ajortumik kinguneqarsinnaasut qanoq isumaqarfigaat aamma qanoq ilillutik tamakkiisumik nassuiarneqarnissaat qularnaarniarpaat taamaasillutillu Inatsisartut ilisimatillugit?
Aamma pisortat aningaasartuutaannik aqutsinissaq eqqarsaatigalugu qanoq piumasaqaateqartoqassanissaanut nassuiaasoqarnissaa amingaatigaarput pilersaarutip malunnartumik annikillisimmagit nikittoorutissat matussuserneqarnissaat, saniatigut aningaasaliissutissat matussuserneqarnissaat aamma aningaasat naligisa nikerarneranit sunneruminarnerulersussaavugut isertitassanullu pinngitsuuisinnaajunnaarsinneqarnerulluta – uffa tamakkununnga immikkut isertitassanut pilersaarutit ilanngunnqarnikuunngitsut.
§ 8 stk. 2, annertuumik piginnaatitsivoq Inatsisartut aalajangeriigaannik saneqqutaarisinnaanermut aamma tupinnanngitsumik apeqquserneqartariaqarpoq taamatut saneqqutaarisinnaanermut inatsit kikkut tamat oqartussaaqataanissaannut anersaaqarnermut naapertuunnersoq taamaasillutalu inatsisartoqarnikkut tunngainnik nammineq inuiaqatigiinni sanarfisimasatsinnit pisarineqarluta.
Soorlu apeqquserneqarsinnaasoq Missingersuusiornermut Inatsit aamma aningaasarsiornermut politikkimi tunngaviit Inatsisartunit akuerineqareernikut uani inatsisissatut siunnersuummi saneqqutaarneqarsimanersut aamma taamaattumik taakkorpiaat ilungersunartutut aamma isigaagut.
Inatsimmi Kapitel 7 tamakkerluni aamma ernumanarpoq, tassani pisortat annertuumik piginnaatinneqarmata inuinnaat pigisaannik arsaarinnissuteqarsinnaasut annerutumik nassuiarnagu tamanna qanoq pisinnaassanersoq. Imaannerluni Naalakkersuisut nalunngereeraat, mittarfinnik allilerinerut atatillugu akornutaalersussat illut sumiinnersut?
Illoqarfinni allileriffigineqartuni nipit akorngusersuilersinnaanerannut Naalakkersuisut qanoq isumaqarpat? Aamma allilerinerup kinguranik illut sanaartukallu nalikinnerulersinnaanerannut?
Naalakkersuisut qanoq iliorlutik sulisartut taakkulu pisinnaatitaaffiisa eqqortinneqarnissaat nakkutiginiarpaat inatsisissatummi siunnersuummi akisussaaffik tamanna sulisitsisunut tunniunniarneqarpoq?
Naatsorsuutigisariaqarpoq suliat piviusunngortinnissaannut sulisartunik avataaneersunik tikisitsisoqartariaqarnissaa, taamaattumik Naalakkersuisut taakkuninnga sanaartornernut atatillugu piginnaasaqarneruleriartortoqarnissaa qanoq iliorlutik qularnaarniarpaat?
Naalakkersuisut qanoq iliorlutik qularnaarniarpaat Kalaallit Nunaannut suliartortut peqqinnissakkut sullinneqarnissaat qularnaarniarpaat – aamma akiliisoqartassagaluarpalluunniit – nunatsinnimi napparsimaviit peqqinnissakkullu suliallit ulaperulooreeqaat aamma piginnaalinnik atorfinitsitsisoqarnissaa atorfinittullu tigummiinnarnissaat ajornartorsiutaammat taamatullu nakorsaatinut malinnaanissaq?
– Peqqinnissaqarfiup ulluinnarni nunaqavissunt atorneartarnerannut tamanna qanoq kinguneqassava?
– Sanaartornermut atatillugu annertuumik ajutoortoqassagaluarpat akuusut tamarmik qanoq qularnaarneqassappat imaluunniit avatangiisinut tunngasut apeqqutit suliat ingerlaneranni takkussinnaasut eqqarsaatigalugit?
Aamma naggataatigut amingaatigaarput akissutissaq uunga; sanaartornerit naammassippata mittarfinnut akitsuut qanoq isikkoqassava taamaasillunilu angalanermut bilittit kiisalu kiffartuussinermut isumaqatigiissusiarineqarumaartussanut taamatullu ingerlatseqatigiiffinnut nunaqavissunit pigineqartunut mittarfeqarfinnullu.
Kangerlussuaq Narsarsuarlu eqqarsaatigalugit pilersaarut inaarsagaq taamatullu sumiiffinni najugaqartunut paasissutissiinissaq amingaataapput. Aamma namminersorlutik oqartussat ingerlatseqatigiiffiutaanut matuneqartariaqalersussanut, annertusaavigineqartussanut millisarneqartussanullu paasissutissiinissaq eqqarsaatigalugu taamaappoq, taakkumi sulisuminnut ilisimatitsisussaammata, taamaattumik taannartaa aamma amingaataasoq assut malunnarpoq.
– Ingerlatseqatigiiffinni assigiinngitsuni sapinngisamik ammanerpaamik ingerlatsisoqarnissaanik piumasaqarutta aamma pisussaavugut paasissutissiissalluta piareersartitsissallutalu, piareersarnissarli malunnarpoq suli eqqarsaatigineqarsimanngitsoq.
Naggataatigullu aamma malunnarpoq amingaataasoq inuutissarsiortunut allanullu attuumassuteqartunut tamanut nassuiassallugu taakku qanoq ilillutik piareersassanersut sanaartukkat naammassereernerisa kingorna ingerlanneqalerumaartussanut immikkut eqqarsaatigalugit suliartut imaaliallaannaq nikerartinneqarsinnaannginnerat, piginnaasaasa annertussusaat aamma suliffeqarnerup iluani ajornartorsiutit ilisimaneqareersut. Aamma ersarissumik takuneqarsinnaanngilaq suliariumannittussarsiuussinermi atortuni sulit atugassatut siunertaanersut immikkut eqqarsaatigalugu issittumi sanaartornissaq ilaalu ilanngullugit.
Aamma inatsimmi ersarissumik allaqqavoq tassungalu oqaasertaliunneqartuni, taarsigassarsiat, taarsersuinissap sivisussusissaa il.il. suli isummerfigineqarsimanngitsut, taamaattumik aamma tamakku pisussat ersarissumik aamma suli nassuiarneqanngillat.
Tassa sukumiisumik suliarilluakkamillu mittarfinnik alliliinerit inuiaqatigiinnut qanoq sunniuteqarnissaat pillugu pilersaarusiortoqarnissaa amingaataavoq aamma kiisalu Kalaallit Airports A/S-p akitsuutinik aalajangersaanissaa, kommunit mittarfinnut pineqartunut ikorfartuinissaat eqqarsaatigalugu aqqusinernut qanoq akileeqataassanersut kiisalu taalli akilersorneqarnissaannut pilersaarut amingaataavoq – pinngitsoorani nunami maani amerlanerusunik taarsigassarsisoqartariaqarnissaanut kinguneqartussat.
Minnerunngitsumik imarsiornermut inatsisit mittarfiliortiternermut atatillugu sulinermi atuutsinneqarsinnaanngitsut soorlu aamma Naalakkersuisut tamanut ilisimatitsissutiginikuunngikkaat nunat allamiunut tunngatillugu suut isumaqatigiissutigineqassanersut immikkut eqqarsaatigalugit Kangerlussuaq aamma Monroe-doktrini kiisalu Igalikumi isumaqatigiissut, nunarsuup sinnerani atuuttuusoq aamma taamaattumik nunami maani pinngitsoorata isummerfigisariaqagarput.
Ernumanaqaaq inatsisit atuuttut tunngaviillu taama amerlatigisut matumani eqqarsaatigineqarsimanngimmata.
Aamma akineqanngilaq saniatigut nunami maani timmisartunut suluusalinnut mittarfiit assigiinngitsut allilerneqartussat millineqartussallu qanoq aningaasartuuteqarfiussanersut uungami pilersaarummut taputartuukkaanni taggittariaqarparput pilersaarutinut saqqummiunneqartunut naleqqiullugu aningaasartuutit qaffasinnerujumaartut taamatullu landskarsip taarsigassarsiarisariaqagassai aamma annertunerujumaartut. Tassani eqqarsaatigaarput EM2015-mi immikkoortoq 167-mi aalajangigaq.
Uani sinaakkutissatut inatsimmi ajoraluartumik apeqqutit akissutinut naleqqiullugit amerlanerupput aamma Suleqatigiissitsisuni kissaatigaarput akuersisoqartinnagu qulaajaasoqaqqaartariaqartoq aamma qulaajarneqaqqaartariaqarpoq periarfissat allat suut atorneqarsinnaanersut kissaatigissanngikkaluarutsigu mittarfiliortiternissamut pilersaarutip matumap akuerineqarnissaa tassungalu attuumassuteqartut kingunerusinnaasut aamma. Ilanngullugu manna sinaakkutissatut inatsisissaq.
Matumani innersuussutigaarput siunnersuutip Aningaasaqarnermut Akileraarnermullu Ataatsimiititaliami suliareqqinneqarnissaa aamma kissaatigaarput sukumiisumik naammassillugu misissuisoqassasoq ilanngullugit apeqqutit qulaani taasagut.